İstanbul Teknik Üniversitesi İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Kuzu, İstanbul’da etkili olan yüksek basınç nedeniyle kirleticilerin yer seviyesinde baskılanarak atmosfere yükselemediğini bunun da hava kirliliğine yol açtığını kaydetti.
Nüfus yoğunluğu, çarpık kentleşme, fosil yakıt kullanımındaki artış, endüstriyel tesisler, trafik yoğunluğu ve orman yangını gibi etkenler hava kirliliğinde artışa yol açıyor.
İsviçre merkezli hava kalitesi teknoloji şirketi IQ Air’in yıllık ortalama PM2,5 (ince partikül madde) konsantrasyonunu baz alarak hazırladığı rapora göre 2023’te Bangladeş metreküp başına 79,9 mikrogram PM2,5 konsantrasyonu ile en kirli ülke oldu.
Onu, metreküp başına 73,7 mikrogram ile Pakistan, metreküp başına 54,4 mikrogram ile Hindistan, metreküp başına 49 mikrogram ile Tacikistan ve metreküp başına 46,6 mikrogram ile Burkina Faso takip etti. Türkiye ise metreküp başına 20,3 mikrogram PM2,5 konsantrasyonu ile listenin 44. sırasında yer aldı.
Temiz Hava Hakkı Platformu tarafından geçen yılın eylül ayında yayımlanan Kara Rapor 2024’e göre dünya genelinde her yıl 4 milyondan fazla kişi PM2,5 kaynaklı hastalıklar nedeniyle hayatını kaybediyor. Türkiye’de nüfusun en az yüzde 92’sinin kirli hava solduğu belirtilirken bir kişinin, yıllık ortalamada metreküp başına 26 mikrogram PM2,5 kirliliğine maruz kaldığı ve bu değerin Dünya Sağlık Örgütü (DSÖ) kılavuz değerinin 5 katına denk geldiği ifade ediliyor.
İstanbul’un yıllık PM2,5 ortalaması 2021’de metreküp başına 23,56 mikrogramken, 2022’de 23,76 mikrograma yükseldi. İstanbulluların 2022 yılı boyunca ortalama metreküp başına 38,41 mikrogram yani DSÖ’nün kılavuz değerinin 2,5 katı PM10 kirliliğine maruz kaldığı ve PM2,5’un ise yeterince ölçülmediği tespit edildi.
TRAFİK KAYNAKLI KİRLİLİLİK ÖNE ÇIKIYOR
Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı (UHKİA) verilerinin değerlendirildiği raporda, 2022’de PM10 parametresi için yeterli veri alınabilen istasyonlar arasında PM10 kirliliği en yüksek üç istasyon, 2021’de de havası en kirli bölgeler olarak öne çıkan Sultangazi-3, Esenyurt ve Mecidiyeköy istasyonları olarak belirlendi. Esenyurt ve Mecidiyeköy’de kirliliğin ana kaynağının trafik, Sultangazi’de ise ilçe sınırları içinde kalan taş ocakları olduğu gözlemlendi.
PM10 düzeyi yıllık ortalamasının metreküp başına 39,77 mikrograma ulaşarak DSÖ kılavuz değerinin 2,65 katına çıktığı 2023’te PM10 düzeylerine bakıldığında, yeterli veri alınabilen istasyonlar arasında PM10 kirliliği en yüksek üç istasyon Göztepe, Kağıthane ve Tuzla istasyonları oldu. Göztepe istasyonu “kentsel-trafik” istasyonu, Kağıthane ve Tuzla istasyonu “kentsel arka plan” istasyonu olarak sınıflandırılırken, Göztepe’de trafiğin yoğun olduğu yerlerde PM10’a yüksek düzeyde maruz kalındı. PM10 değerleri Göztepe’ye göre daha düşük olmakla birlikte Kağıthane ve Tuzla’da daha yaygın bir alanda ve daha çok sayıda kişinin yüksek PM10 kirliliğine maruz kaldığı belirlendi.
ENDİŞE VERİCİ BOYUTTA
İstanbul’da son günlerde etkili olan hava kirliliğinin nedenlerine ilişkin İTÜ İnşaat Fakültesi Çevre Mühendisliği Öğretim Üyesi Prof. Dr. Levent Kuzu, hava kirliliğinin sabit ve hareketli emisyonlar olmak üzere iki kaynağı bulunduğunu söyledi.
Prof. Dr. Kuzu, şehirlerdeki hareketli emisyon kaynaklarının ulaşım araçlarının yol açtığı egzoz emisyonlarından, sabit emisyon kaynaklarının ise evsel ısınma için kullanılan doğal gaz gibi yakıtlardan kaynakladığını ifade etti.
Emisyonlarda yıl içinde ufak değişiklikler yaşanmasına karşın genellikle sabit eğilim gösterdiklerini belirten Kuzu, insanların günlük olarak işe gidip gelmelerinde ve ısınma ihtiyacında birkaç gün içinde ciddi farklılıklar olamayacağını ancak değişen meteorolojik şartların hava kalitesinde de ani değişimlere neden olabileceğinden bahsetti.
MASKE TAVSİYESİ
Hava kirliliğinin özellikle solunum yolu rahatsızlıklarına yol açabileceğini, bu nedenle vatandaşların hava kalitesi indeksini takip ederek kötü hava koşullarında maske takmaları tavsiyesinde bulunan Kuzu, “Bu tabii ki partikül maddeler için bir koruma sağlar, diğer gazlar için çok fazla bir etkisi olduğunu söyleyemiyoruz ama nispeten trafiğin olduğu yerlerden uzak durarak kendimizi korumamız biraz daha mümkün olabilir. Hava kirliliği bölgesel olarak çok farklılık gösterebiliyor. Özellikle ara sokaklara girdiğinizde kirletici değerleri bir anda değişebiliyor çünkü kirleticilerin bulunması atmosferin dinamiğiyle alakalı. O yüzden belki cadde üzerinden değil de bir arka sokaktan yürümek bile bir çözüm sağlayabilir.” diye konuştu.
Hava kirliliğinin engellenmesi için trafik yoğunluğunun azaltılması, toplu taşıma kullanımının artırılması, elektrik araçların tercih edilmesi gibi alternatif yollar bulunduğunun altını çizen Prof. Dr. Kuzu, bu yollarla birlikte egzoz emisyonlarında ve dolayısıyla hava kirliliğinde azalış yaşanabileceğini söyledi.
Kentteki hava kirliliği, Çevre, Şehircilik ve İklim Değişikliği Bakanlığının Sürekli İzleme Merkezi bünyesindeki Ulusal Hava Kalitesi İzleme Ağı (NEFES) ile İstanbul Büyükşehir Belediyesi (İBB) Çevre Koruma ve Kontrol Daire Başkanlığı Çevre Koruma Müdürlüğünün Hava Kalitesi İzleme Merkezi’nden anlık takip edilebiliyor.
Farklı noktalara kurulan hava kalitesi izleme istasyonlarından alınan verilerle, ilçelerde bölgesel bazlı ölçüm yapılıyor.
Uygulamalarda, hava kalitesi endeksinde bir metreküp hava içindeki partikül maddeye göre tespit edilen değerler, 0 ile 50 arası “temiz (yeşil)”, 51 ile 100 arası “orta (sarı)”, 101 ile 150 arası “hassas (turuncu)”, 151 ile 200 arası “sağlıksız (kırmızı)”, 201 ile 300 arası “kötü (mor)”, 301 ile 500 arası “tehlikeli (bordo)” şeklinde sıralanıyor.
NEFES uygulamasındaki istasyon verileri ile Marmara Temiz Hava Merkezi Müdürlükleri (MTHM) verilerine göre, İstanbul’da hava kirliliği oranı yüksek ve düşük olan bölgeler saat 10.00’da Avrupa Yakası’ndaki bölgelerde şöyle ölçüldü:
“Beylikdüzü-23 (İyi-Yeşil), Sultangazi 1-23 (İyi-Yeşil), Avcılar-40 (İyi-Yeşil), Arnavutköy-49 (İyi-Yeşil), Şirinevler-55 (Orta-Sarı), Kumköy-55 (Orta-Sarı), Çatladıkapı-55 (Orta-Sarı), Beşiktaş-55 (Orta-Sarı), Alibeyköy-55 (Orta-Sarı), Maslak-55 (Orta-Sarı), Sultangazi 3-55 (Orta-Sarı), Bağcılar-56 (Orta-Sarı), Sultangazi MTHM-56 (Orta-Sarı), Esenler-57 (Orta-Sarı), Başakşehir MTHM-58 (Orta-Sarı), Yenibosna-64 (Orta-Sarı), Kağıthane MTHM-65 (Orta-Sarı), Esenyurt MTHM-69 (Orta-Sarı), Sarıyer-74 (Orta-Sarı), Mecidiyeköy MTHM-80 (Orta-Sarı), Aksaray-82 (Orta-Sarı), Silivri MTHM-84 (Orta-Sarı), Kağıthane-105 (Hassas-Turuncu).”
Anadolu Yakası’ndaki veriler ise şöyle kaydedildi:
“Şile MTHM-34 (İyi-Yeşil), Adalar-35 (İyi-Yeşil), Selimiye-50 (Orta-Sarı), Ümraniye MTHM-55 (Orta-Sarı), Kandilli MTHM-55 (Orta-Sarı), Kandilli-55 (Orta-Sarı), Sultanbeyli MTHM-55 (Orta-Sarı), Kartal-55 (Orta-Sarı), Üsküdar MTHM-56 (Orta-Sarı), Ümraniye-56 (Orta-Sarı), Üsküdar-56 (Orta-Sarı), Tuzla-71 (Orta-Sarı), Kadıköy-133 (Hassas-Turuncu), Sancaktepe-138 (Hassas-Turuncu), Göztepe D100-174 (Sağlıksız-Kırmızı).”
İBB’nin Hava Kalitesi İzleme Merkezi’ne göre, kentte hava kalitesinin takip edildiği istasyonlardaki veriler ise saat 10.00’da şu şekilde sıralandı:
“Sultangazi 1 (Taş ocakları) – 20 (İyi-Yeşil), Beylikdüzü (Kentsel)-22 (İyi-Yeşil), Büyükada (Arka plan)-29 (İyi-Yeşil), Avcılar (Şehir arka plan)-34 (İyi-Yeşil), Sultangazi 2 (Kentsel trafik)-37 (İyi-Yeşil), Arnavutköy (Kırsal)-42 (İyi-Yeşil), Selimiye (Trafik)-42 (İyi-Yeşil), Beşiktaş (Trafik)-50 (İyi-Yeşil), Ümraniye 2 (Trafik)-51 (Orta-Sarı), Kumköy (Arka plan)-54 (Orta-Sarı), Maslak (Şehir arka plan)-54 (Orta-Sarı), Şirinevler (Trafik)-56 (Orta-Sarı), Kartal (Kentsel)-56(Orta-Sarı), Çatladıkapı (Trafik)-56 (Orta-Sarı), Alibeyköy (Kentsel)-57 (Orta-Sarı), Kandilli 1 (Şehir arka plan)-57 (Orta-Sarı), Kandilli 2 (Deniz trafik)-60 (Orta-Sarı), Ümraniye 1 (Şehir arka plan)-61 (Orta-Sarı), Bağcılar (Kentsel)-62 (Orta-Sarı), Sultangazi 4 (Kentsel trafik)-63 (Orta-Sarı), Yenibosna (Kentsel)-64 (Orta-Sarı), Üsküdar 2 (Trafik)-64 (Orta-Sarı), Kağıthane 2 (Kentsel)-65 (Orta-Sarı), Üsküdar 1 (Kentsel trafik)-68 (Orta-Sarı), Esenler (Kentsel)-73 (Orta-Sarı), Başakşehir (Sanayi kentsel)-74 (Orta-Sarı), Sarıyer (Kentsel)-75 (Orta-Sarı), Esenyurt (Kentsel)-84 (Orta-Sarı), Tuzla (Kentsel)-86 (Orta-Sarı), Silivri-86 (Orta-Sarı), Mecidiyeköy (Trafik)-94 (Orta-Sarı), Aksaray (Trafik)-95 (Orta-Sarı), Kağıthane 1 (Kentsel Trafik)-109-(Hassas-Turuncu), Kadıköy (Kentsel)-121 (Hassas-Turuncu), Sancaktepe (Kentsel)-143 (Hassas-Turuncu), Kadıköy (D-100 Trafik)-187 (Sağlıksız-Kırmızı)”
